Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, beyin kimyasına ziyan veren hislerle ilgili değerlendirmede bulundu.
“Kararlarımızda hislerimiz da tesirli oluyor”
90’lı yılların sonuna yanlışsız ruhsal bilimlerde bir ihtilal yaşandığını belirten Tarhan, bu ihtilalle birlikte bilimsel kategori olarak hislerin da ele alınmaya başladığını söyleyerek, şu tabirleri kullandı: “Daha evvel his konusu şairlerin, sanatkarların, manevi bedellere ehemmiyet veren şahısların konusu, his bilimsel kategori değil diye biliniyordu. Zira delil yoktu. 90’lı senelerda ispat çıktı ortaya. Ve bu çıkan ispatları da yazılı kitap haline getirip Amerika’da yayınlayan Antonio Damasio isimli Portekiz kökenli bir hudut bilimci oldu. Nörobilimci Antonio Damasio, bu mevzuyla ilgili olarak ‘Descartes’ in Yanılgısı’ isimli bir kitap yazdı. Şu anda bu somut alanın içerisine hisler da girdi.”
“Duyguları yönetmeyi öğrenmek gerekiyor”
İnsanın karar verirken yalnızca mantığını değil bununla birlikte ruhsal ve toplumsal muhtaçlıklarını da gözeterek karar vermesi gerektiğini söz eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Duyguları yönetmeyi öğrenmek gerekiyor. Bu doğuştan öğrenilmiyor. Hislerimizin içerisinde iyicil bir modül da var, kötücül bir modül da… İnsanı iyicil hisler da yönetir, kötücül hisler da yönetir. Buna aslında biz karar veriyoruz. Aslında her dakika bir seçim her karar bir seçim, tercih bu türlü hayatımız ilerliyor. Bu niçinle hisleri yönetmek gerekiyor. Olumlu hisler var, olumsuz hisler var. Her ikisini de bir arada yönetmek gerekiyor. Bu da bir maharet, yetenek değil, daha sonradan öğreniliyor. Kişinin bu bahse yatırım yapması lazım. bu türlü öğrenebiliyor” dedi.
“Karanlık 5’li kesinlikle yönetilmeli”
İnsanın bilhassa yönetmesi gereken beş olumsuz his olduğunu, bunun mahşerin beş atlısı ya da karanlık beşli olarak da isimlendirilebildiğini tabir eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bu hisler kin, nefret, öfke, kıskançlık ve düşmanlık. Bunların hepsi insani hisler. İstemediğimiz bir olay ya da durumla karşılaştığımızda, engellendiğimiz vakit ya da haksızlığa uğradığımız vakit bu hisleri hissedebiliriz. kimi vakit kıskançlık, kimi vakit nefret, kimi vakit öfke ya da kin ve kimi vakit düşmanlık hissederiz. Bu hisler yırtıcı bir attır. Bu yabanî atı yönetmek gerekiyor. Yabanî atı yönetirsek o hisler bizi amacımıza gdolayır. Yönetemezsek at sizi istediği istikamete gdolayır, kusur yaptırır. O niçinle bu hisleri yönetmek gerekiyor” tavsiyesinde bulundu.
“Beyinde savaş ya da kaç reaksiyonu oluşuyor”
Bu hislerin beyinde öfke ve gerilim anında ortaya çıktığını kaydeden Tarhan, “Bu hislerin kararında beyne savaş ya da kaç reaksiyonu veriyor. Savaş reaksiyonu verirse beyne komut veriyor: ‘Tehdit var, tehlike var’ diyor. Savaş reaksiyonu verdiği vakit damarlar büzülüyor ve damar direnci artıyor, tansiyon yükseliyor, mide bağırsak spazmı oluyor. Sindirimi öteliyor, tehlike var diyerek onu yavaşlatıyor. Nasıl ki bir savaş durumunda cümbüş üzere ögeler ikinci plana atılır. Bunun üzere beden birtakım durumlarda ansızın kaç yansısı veriyor. Yani tehdide karşı çaba edemeyince bayılıyor örneğin… Bu da kişinin hislere yüklediği manayla ilgili bir durumdur” dedi.
“Duyguların eğitimi de ailede olmalı”
Kişinin hislerini eğitmeyi ailesinde öğrenebileceğini kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kişi bu hisleri çocukluğundan beri yaşayacak. Bu hislere karşı annesi ve babası nasıl reaksiyon veriyor? Bunu onlardan öğrenecek. Bir öfke ya da kıskançlık anında nasıl davranması gerektiğini, bunların epeyce insani hisler olduğunu anlamış olacak” dedi.
“Duygu idaresi öğrenilirse parasempatik sistem çalışıyor”
Duygu idaresini öğrendikten daha sonra bedenimizin vereceği fizyolojik reaksiyonlarda değişiklik olacağını kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Öfkelendiğimizde sempatik hudut sistemi devreye giriyor. Omuz, boyun, bel, sırt kasları kasılıyor. Beden geriliyor, göz bebekleri büyüyor, beyne giden oksijen ölçüsü da artıyor. Kişinin dikkati artıyor. Bu durum birkaç saat sürerse beden onu çabucak tolere ediyor. Hatta kana çabucak şeker pompalanıyor. Kan şekeri yükseliyor. Bedenin güce gereksinimi olduğu için bunlar yapılıyor. Birkaç saat içerisinde parasempatik hudut sisteminin devreye girmesi gerekiyor. Yani ‘Tehlike geçti, gevşe ve rahatla’ der. Bireyde şefkat, sevinç, sevinç, huzur, ümit üzere olumlu hisleri var ise parasempatik hudut sistemi çalışıyor demektir” dedi.
“Kronik gerilim beyne ziyan veriyor”
Sürekli gerilimin beyne ziyan verdiğini tabir eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Beyindeki asit özellikteki kimyasalları azaltıyor. Birkaç saatte bir ziyanı olmuyor lakin beyinde kronik gerilim devamlı var ise, kişi daima kendini tehdit altında hissediyorsa, kişi daima agresifse farklı organlarda hasar başlıyor. Genç yaşlarda kalp krizinden ölen bireylerin daima bu biçimde tetikte ve huzursuz şahıslar olduğu görülür.” diye konuştu.
“Olayların hem olumlu birebir vakitte olumsuz istikameti birlikte algılanmalı”
Duygu idaresini öğrenmenin öz farkındalıkla başlayacağını tabir eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kişi evvela kendiyle barışık olmalı. daha sonra ümidi kaybetmemek var. Olayların hem olumlu birebir vakitte olumsuz istikametini de algılayacak. Bellekte bir sorun çözme yolunu geliştirdikten daha sonra olumluyu hedefleyerek yoluna ilerleyecek. bu biçimde durumlarda bu kişi gerilim idaresini yapabilen kişilerdir” dedi.
“Kıskançlık ve haset farklı şeylerdir”
Öfke üzere kıskançlık hissinin da yönetilebileceğini kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kıskançlık beşere en hayli kusur yaptıran histir. Kıskanç olan kimsede zihinsel körlük oluyor. Yanılgısını görmüyor. örneğin bir kıskançlık var, bir de haset var. Kıskançlıkta kişi bir diğerinde var olan şeyin kendinde de olmasını ister. Onu gaye olarak belirler. Lakin haset olan kimse ‘Bende var, onda da var. Onda olmasın’ diye düşünerek barışçıl olmayan bir kıskançlık yapar. Çelme takar, oyunu bozar, işini sabote eder. Bu duruma iş yerlerinde fazlaca rastlanır” dedi.
“Kıskançlık duygusu insanın tabiatında var”
Genellikle çocukluk çağında kıyaslanarak büyütülen çocuklarda kıskançlık hissinin epey olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuğu diğeriyle kıyaslamak ona makûs hissettirir. Çocuğu motive etmek isterken bundan kaçınmak gerekir. Çocuğa bir amaç koyarak motive etmek gerekir. Diğeriyle kıyaslandığında özgüveni kırılıyor. Kıskançlık duygusu insanın tabiatında var. Kıskanç değilim diyen insan palavra söylüyordur” dedi.
“Bu hisler nasıl olumluya dönüşür?”
Kişinin kin, öfke, nefret, kıskançlık ve düşmanlık hislerini yönetebilirse bu hislerin müspet güce dönüştüğünü söz eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bu niçinle bu negatif hisleri düşman üzere görmeyelim. Yalnızca yönetilmesi gereken hisler olarak değerlendirelim. Kişinin bu negatif enerjiyi, müspet güç haline nasıl çevireceğiz diyerek buna odaklanması kişinin işine yarar” dedi.
“Psikolojik sermaye artırılmaya çalışılmalıdır”
Sevgi ve merhamet üzere olumlu hisleri üretmenin ruhsal sermaye olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Akıllı insan ne yapar? Ruhsal sermayesinde olumlu olan hisleri arttırmaya çalışır. O hisler arttığı vakit onun kişiliğinde o hisler hâkim olur. Parasempatik hudut sistemi harekete geçer. Sakin ve itidalli, yanında huzur bulduğunuz bireyler vardır. Bu şahıslar parasempatik hudut sistemini daha epey kullanma maharetini geliştirmiştir” dedi.
“Kararlarımızda hislerimiz da tesirli oluyor”
90’lı yılların sonuna yanlışsız ruhsal bilimlerde bir ihtilal yaşandığını belirten Tarhan, bu ihtilalle birlikte bilimsel kategori olarak hislerin da ele alınmaya başladığını söyleyerek, şu tabirleri kullandı: “Daha evvel his konusu şairlerin, sanatkarların, manevi bedellere ehemmiyet veren şahısların konusu, his bilimsel kategori değil diye biliniyordu. Zira delil yoktu. 90’lı senelerda ispat çıktı ortaya. Ve bu çıkan ispatları da yazılı kitap haline getirip Amerika’da yayınlayan Antonio Damasio isimli Portekiz kökenli bir hudut bilimci oldu. Nörobilimci Antonio Damasio, bu mevzuyla ilgili olarak ‘Descartes’ in Yanılgısı’ isimli bir kitap yazdı. Şu anda bu somut alanın içerisine hisler da girdi.”
“Duyguları yönetmeyi öğrenmek gerekiyor”
İnsanın karar verirken yalnızca mantığını değil bununla birlikte ruhsal ve toplumsal muhtaçlıklarını da gözeterek karar vermesi gerektiğini söz eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Duyguları yönetmeyi öğrenmek gerekiyor. Bu doğuştan öğrenilmiyor. Hislerimizin içerisinde iyicil bir modül da var, kötücül bir modül da… İnsanı iyicil hisler da yönetir, kötücül hisler da yönetir. Buna aslında biz karar veriyoruz. Aslında her dakika bir seçim her karar bir seçim, tercih bu türlü hayatımız ilerliyor. Bu niçinle hisleri yönetmek gerekiyor. Olumlu hisler var, olumsuz hisler var. Her ikisini de bir arada yönetmek gerekiyor. Bu da bir maharet, yetenek değil, daha sonradan öğreniliyor. Kişinin bu bahse yatırım yapması lazım. bu türlü öğrenebiliyor” dedi.
“Karanlık 5’li kesinlikle yönetilmeli”
İnsanın bilhassa yönetmesi gereken beş olumsuz his olduğunu, bunun mahşerin beş atlısı ya da karanlık beşli olarak da isimlendirilebildiğini tabir eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bu hisler kin, nefret, öfke, kıskançlık ve düşmanlık. Bunların hepsi insani hisler. İstemediğimiz bir olay ya da durumla karşılaştığımızda, engellendiğimiz vakit ya da haksızlığa uğradığımız vakit bu hisleri hissedebiliriz. kimi vakit kıskançlık, kimi vakit nefret, kimi vakit öfke ya da kin ve kimi vakit düşmanlık hissederiz. Bu hisler yırtıcı bir attır. Bu yabanî atı yönetmek gerekiyor. Yabanî atı yönetirsek o hisler bizi amacımıza gdolayır. Yönetemezsek at sizi istediği istikamete gdolayır, kusur yaptırır. O niçinle bu hisleri yönetmek gerekiyor” tavsiyesinde bulundu.
“Beyinde savaş ya da kaç reaksiyonu oluşuyor”
Bu hislerin beyinde öfke ve gerilim anında ortaya çıktığını kaydeden Tarhan, “Bu hislerin kararında beyne savaş ya da kaç reaksiyonu veriyor. Savaş reaksiyonu verirse beyne komut veriyor: ‘Tehdit var, tehlike var’ diyor. Savaş reaksiyonu verdiği vakit damarlar büzülüyor ve damar direnci artıyor, tansiyon yükseliyor, mide bağırsak spazmı oluyor. Sindirimi öteliyor, tehlike var diyerek onu yavaşlatıyor. Nasıl ki bir savaş durumunda cümbüş üzere ögeler ikinci plana atılır. Bunun üzere beden birtakım durumlarda ansızın kaç yansısı veriyor. Yani tehdide karşı çaba edemeyince bayılıyor örneğin… Bu da kişinin hislere yüklediği manayla ilgili bir durumdur” dedi.
“Duyguların eğitimi de ailede olmalı”
Kişinin hislerini eğitmeyi ailesinde öğrenebileceğini kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kişi bu hisleri çocukluğundan beri yaşayacak. Bu hislere karşı annesi ve babası nasıl reaksiyon veriyor? Bunu onlardan öğrenecek. Bir öfke ya da kıskançlık anında nasıl davranması gerektiğini, bunların epeyce insani hisler olduğunu anlamış olacak” dedi.
“Duygu idaresi öğrenilirse parasempatik sistem çalışıyor”
Duygu idaresini öğrendikten daha sonra bedenimizin vereceği fizyolojik reaksiyonlarda değişiklik olacağını kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Öfkelendiğimizde sempatik hudut sistemi devreye giriyor. Omuz, boyun, bel, sırt kasları kasılıyor. Beden geriliyor, göz bebekleri büyüyor, beyne giden oksijen ölçüsü da artıyor. Kişinin dikkati artıyor. Bu durum birkaç saat sürerse beden onu çabucak tolere ediyor. Hatta kana çabucak şeker pompalanıyor. Kan şekeri yükseliyor. Bedenin güce gereksinimi olduğu için bunlar yapılıyor. Birkaç saat içerisinde parasempatik hudut sisteminin devreye girmesi gerekiyor. Yani ‘Tehlike geçti, gevşe ve rahatla’ der. Bireyde şefkat, sevinç, sevinç, huzur, ümit üzere olumlu hisleri var ise parasempatik hudut sistemi çalışıyor demektir” dedi.
“Kronik gerilim beyne ziyan veriyor”
Sürekli gerilimin beyne ziyan verdiğini tabir eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Beyindeki asit özellikteki kimyasalları azaltıyor. Birkaç saatte bir ziyanı olmuyor lakin beyinde kronik gerilim devamlı var ise, kişi daima kendini tehdit altında hissediyorsa, kişi daima agresifse farklı organlarda hasar başlıyor. Genç yaşlarda kalp krizinden ölen bireylerin daima bu biçimde tetikte ve huzursuz şahıslar olduğu görülür.” diye konuştu.
“Olayların hem olumlu birebir vakitte olumsuz istikameti birlikte algılanmalı”
Duygu idaresini öğrenmenin öz farkındalıkla başlayacağını tabir eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kişi evvela kendiyle barışık olmalı. daha sonra ümidi kaybetmemek var. Olayların hem olumlu birebir vakitte olumsuz istikametini de algılayacak. Bellekte bir sorun çözme yolunu geliştirdikten daha sonra olumluyu hedefleyerek yoluna ilerleyecek. bu biçimde durumlarda bu kişi gerilim idaresini yapabilen kişilerdir” dedi.
“Kıskançlık ve haset farklı şeylerdir”
Öfke üzere kıskançlık hissinin da yönetilebileceğini kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kıskançlık beşere en hayli kusur yaptıran histir. Kıskanç olan kimsede zihinsel körlük oluyor. Yanılgısını görmüyor. örneğin bir kıskançlık var, bir de haset var. Kıskançlıkta kişi bir diğerinde var olan şeyin kendinde de olmasını ister. Onu gaye olarak belirler. Lakin haset olan kimse ‘Bende var, onda da var. Onda olmasın’ diye düşünerek barışçıl olmayan bir kıskançlık yapar. Çelme takar, oyunu bozar, işini sabote eder. Bu duruma iş yerlerinde fazlaca rastlanır” dedi.
“Kıskançlık duygusu insanın tabiatında var”
Genellikle çocukluk çağında kıyaslanarak büyütülen çocuklarda kıskançlık hissinin epey olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuğu diğeriyle kıyaslamak ona makûs hissettirir. Çocuğu motive etmek isterken bundan kaçınmak gerekir. Çocuğa bir amaç koyarak motive etmek gerekir. Diğeriyle kıyaslandığında özgüveni kırılıyor. Kıskançlık duygusu insanın tabiatında var. Kıskanç değilim diyen insan palavra söylüyordur” dedi.
“Bu hisler nasıl olumluya dönüşür?”
Kişinin kin, öfke, nefret, kıskançlık ve düşmanlık hislerini yönetebilirse bu hislerin müspet güce dönüştüğünü söz eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bu niçinle bu negatif hisleri düşman üzere görmeyelim. Yalnızca yönetilmesi gereken hisler olarak değerlendirelim. Kişinin bu negatif enerjiyi, müspet güç haline nasıl çevireceğiz diyerek buna odaklanması kişinin işine yarar” dedi.
“Psikolojik sermaye artırılmaya çalışılmalıdır”
Sevgi ve merhamet üzere olumlu hisleri üretmenin ruhsal sermaye olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Akıllı insan ne yapar? Ruhsal sermayesinde olumlu olan hisleri arttırmaya çalışır. O hisler arttığı vakit onun kişiliğinde o hisler hâkim olur. Parasempatik hudut sistemi harekete geçer. Sakin ve itidalli, yanında huzur bulduğunuz bireyler vardır. Bu şahıslar parasempatik hudut sistemini daha epey kullanma maharetini geliştirmiştir” dedi.