‘Çin, Kazakistan’daki olayları Batı ya da ABD’nin desteklediği bir kalkışma olarak görüyor’
Kazakistan‘da LPG artırımları ve ekonomik sorunlarla başlayan lakin Devlet Lideri Kasım Cömert Tokayev idaresinin artırımları geri alarak tedbirleri devreye sokmasına karşın silahlı isyana dönüşen olaylar teskin olurken, bu ülkeyle bir daha uzun bir hududa sahip Çin’in hali dikkat çekti.
Global planda ekonomik olarak ABD’yi zorlayan Asya’nın en değerli gücü olan Çin, protestolar karşısında Tokayev idaresine dayanak verirken, olayların art planına dair Çin idaresinden tespitler de Rusya’yla emsal oldu. Çin önderi Şi Cinping, Tokayev’i arayarak dayanaklarını söz ederken, Çin ve Rusya dışişleri bakanları Vang yi ile Sergey Lavrov da gelişmeleri ayrıntılı halde kıymetlendirdi
Çin’in kıymetli ekonomik ortağı olan Kazakistan’daki gelişmeler karşısındaki tavrı ve verdiği iletileri gazeteci ve muharrir Gökhun Göçmen ile konuştuk.
‘Çin Dışişleri ABD’li STK’ların Kazakistan’a akıttığı paralara atıf yaptı’
Gökhun Göçmen’e bakılırsa, temkinli tavrıyla bilinen Çin diplomasisi Kazakistan’daki gelişmelere seri reaksiyon verdi. Çin liderliğinin açıklamalarının Rusya ile birebir çizgide olduğunu belirten Göçmen, ABD ve Batı kaynaklı renkli ihtilal ve kalkışmalara geçit verilmeyeceğinin vurgulanmasına dikkat çekti. Göçmen Çin Dışişleri’nin ABD’li STK’ların Kazakistan’a akıttığı paralara atıf yaptığını eklerken, Çin olayları başından beri Batı ya da ABD takviyeli kalkışma olarak gördüğünü lisana getirdi:
“Çin genelde dış siyasette bu olaylar meydana geldiği vakit biraz daha temkinli yaklaşır ya da süreci izlemeye uğraş eder. Ama Kazakistan konusunda pek seri cevaplar verildiğini görüyoruz. Sırasıyla Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi ve Çin Dışişleri sözcüleri açıklamalar yaptı. En net açıklama da Çin Devlet Lideri Şi Cinping’den geldi. Milletlerarası kamuoyunda KGAÖ’nün çağrılması ya da göstericilere müdahale edilmesi mevzuları tartışılır, aksiyonların sebebi ele alınırken Şi Cinping, ‘Önlemler vaktinde alındı. Sorumlu bir devlet liderliği görüyoruz’ diyerek Kazakistan liderliğine teşekkür etti. En değerli nokta şu oldu. Çin’in renkli ihtilallere, kalkışmalara karşı olduğunun altını çizdi. Bu açıklamayı Rusya başkanı Putin’den de görüyoruz. O da açık bir biçimde renkli ihtilal senaryolarına müsaade vermeyeceklerini söylemiş oldu. Dışişleri sözcüsü Hua Chunying bu hususa biraz daha açıklık getirdi. Kazakistan’da 16 bin kadar ABD Batı dayanaklı sivil toplum örgütünün bulunduğunu söylemiş oldu. ‘Bunlar içinde Ulusal Demokrasi Vakfı (NED), son 2 yılda Kazakistan bağışlarını ikiye katladı’ dedi, yalnızca 2020’de 1.8 milyon dolarlık yardım yapıldığını da kamuoyuna iletmiş oldu. bu biçimde şunu söylemek mümkün. Çin bu olayları başından beri Batı ya da ABD’nin desteklediği bir kalkışma olarak görüyor.”
‘Siyasi virüslere karşı bir arada hareket edecektir argümanı renkli kalkışmalar için de geçerli’
Göçmen, Çin basınında Kazakistan’daki ekonomik dengesizliklere yapılan atıflar ve tahlillerin eksik olmadığını belirtirken, Pekin’in sıkıntıya bakışının güvenlik eksenli olduğunun altını çizdi. Göçmen, Çin liderliğinin geçen yıl Rusya ile birlikte ‘siyasi virüslere karşı bir arada hareket edeceği’ argümanlarını ortaya koyduğunu anımsatırken, bunun iki ülke ve komşularında kalkışma beklentisinden kaynaklandığını lisana getirdi:
“Ancak Küresel Times üzere Çin’in önde gelen İngilizce yayın yapan gazetelerine baktığımızda da Kazakistan’da toplumsal istikrarsızlığa yol açabilecek bir ekonomik dengesizlik olduğu da söylenmişti. Renkli ihtilallerden yola çıkarak ‘Çin ve Rusya’nın ortak paydası’ dedik. Bunun net halde altını çizdiler. Biraz daha geriye gittiğimizde Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi’nin geçtiğimiz sene Çin’in en değerli aktifliği ‘iki toplantı’ sırasında yaptığı yıllık basın toplantısı var. Burada ‘Rusya ve Çin siyasi virüslere karşı birlikte hareket edecektir’ dedi. Bu bizim literatürümüze giren yeni bir kavramdı. Bunu kamuoyunda da tartışmaya çalışmıştık. Siyasi virüsü biraz daha yeni tip koronavirüs bağlamında ele almıştı. Lakin renkli kalkışmalar ihtarında da bulunmuştu. Buna işaret olarak da aklımıza o devirler Hong Kong’daki şovlar biraz daha sönümlenmişti, Rusya’da da Navalnıy protestoları vardı. İşin daha geniş boyutunda iki ülkenin bilhassa kendi komşularında bir kalkışma beklentisi içerisinde olduklarını konuşmalarından anlayabiliyoruz. ötürüsıyla Çin’in bu sıkıntıya bakış açısı güvenlik eksenli bir yaklaşım ve bunun ardında bilhassa batının, ABD dayanaklı güçlerin olduğuna yer bırakmayacak biçimde göndermelerde bulunuyorlar.”
‘Üç şeytani güç; terörizm, dini aşırılıkçılık ve ayrılıkçılık olarak betimleniyor’
Göçmen, Çin Dışişleri Bakanı Vang’ın ‘üç şeytani gücü’, ‘terörizm dini aşırılıkçılık ve ülkeleri parçalayabilecek ayrılıkçılık’ olarak gördüğünü belirtirken, bu tahlillerde ABD’nin izlediği siyasi, ekonomik ve güvenlik siyasetlerinin tesirli olduğunu vurguladı:
“Vang Yi üç şeytani gücü şöyleki tanımlıyor: Terörizm, dini aşırılıkçılık ve ülkeleri parçalamaya hakikat gidecek bir hudut ayrılıkçılığı olarak betimliyor. Amerika burada neyi murat ediyor? Bunu anlamak için üç noktaya göz atılmalı; izlenen siyasetlerin siyasi, ekonomik ve güvenlik boyutları. Siyasi manada bu desteklediği sivil toplum örgütleri aracılığıyla bir rejim değişikliği istiyor olabilir. Bunun emsal senaryolarını Ukrayna başta olmak üzere bir epey ülkede gördük. Çin Dışişleri tarafınca söylenen ABD’nin Kazakistan ortasında sivil toplum örgütlerine yaptığı yatırımları tırnak içine alabiliriz. NED’in Amerikan haber alma teşkilatı CIA ile olan irtibatları var, ötürüsıyla bu örgütleri tırnak içine almamızda yarar var. Siyasi manada bunu görüyoruz. İki ülkenin bilhassa siyasi virüsler teriminin altını çizmesi de bu bağlamda değerlendirilmeli.
‘Kazakistan Çin’in global projesinin başladığı yer, Korgaz Çin’in Batı’ya açıldığı yer’
Gökhun Göçmen, Kazakistan’ın Çin’in global projesi açısından değerini anlatırken, Çin önderi Şi’nin 2013’te Jenerasyon ve Yol teşebbüsünü milletlerarası topluma Sultan Nazarbayev Üniversitesi’nden duyurmuş olduğunu anımsattı Çin’in Kazakistan’la aşağı üst birbirine denk ticari bağlantılarına vurgu yapan Göçmen, bilhassa iki ülke sonundaki Korgaz bölgesine işaret etti. Korgaz’ın dünyanın en büyük iç kara limanlarından birisi olarak Jenerasyon ve Yol’un ne kadar ihtiraslı bir proje olduğunu ortaya koyduğunu söyleyen Göçmen, Brookings Enstitüsü’nün ‘hiçliğin ortasındaki yer’ diye tanım ettiği Korgaz’ın Çin’in Batı’ya açılan üssü olduğunu lisana getirdi:
“Kazakistan aslında Çin’in global projesinin başladığı yerdi. 2013’te Sultan Nazarbayev Üniversitesi’nde Şi bir konuşma yaparak Nesil ve Yol’u burada milletlerarası topluma duyurmuştu. 23 milyar dolar bir karşılıklı ticaret var. Bu ortada ortadaki makas da fazlaca açık değil. Örneğin Çin 12.5 milyar dolarlık bir ihracat yaparken bir daha Kazakistan’dan 10.5 milyar dolarlık bir mal alıyor. Bu manada da kıymetli. Yalnızca 2020 içinde Çinli şirketler 19.2 milyon dolarlık yatırım yaptı. Çinli şirketler tarafınca 2023’e kadar 24.5 milyon dolarlık daha yatırım bekliyor. 2013, Çin’in global projesini dünyaya duyurduğu tarihti. Bu noktada Korgaz denilen bölge fazlaca değerli. Şahsen bu bölgeyi inceleme fırsatı buldum. Çin-Kazakistan sonuna da gittim. Çinli yetkililerin ısrarla götürmek istediği noktalardan biriydi. Zira Jenerasyon ve Yol’un ne kadar tutkulu ve ihtiraslı bir proje olduğunu da burada açıklamışlardı. Dünyanın en büyük iç kara limanlarından birisi olarak geçiyor. Konteynerlerin olduğu bir bölge. 2019’da 180 bindi konteyner sayısı. Yetkililer 2023’e kadar burada 500 bin konteynerlik bir alan inşa edecek. Çin’in batıya açılan istikameti pozisyonunda Korgaz. Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin devamında Kazakistan hududu başlıyor. Yaklaşık 1770 kilometre civarında olmalı. Bu kadar büyük bir huduttan da Çin batıya açılmak istiyordu. Burada Çin’in limanları da deniz yolu da havalimanları da var. Lakin karayolunun şu biçimde bir avantajı var. Deniz yolundan daha süratli hareket edebiliyor, havayolunda daha ucuz. Bu yüzden klasik nakliyeciliği da daha dışlamış değil. Amerika’nın ünlü Brookings Enstitüsü rapor yayımlamıştı, hiçliğin ortasındaki bir yer nasıl ana ticaret koridorlarından biri haline geldi diye. Gittiğimde sahiden bunu görmüştüm, hiçliğin ortasında üzere ve dünyada okyanuslara en uzak bölge olarak geçiyor, devasa bir bozkır. Fakat burada özgür ticaret bölgesi oluşturulmuş durumdaydı.
‘Çin eski Sovyet ülkelerine de buradan açılıyor’
Çin açısından Kazakistan’ın hem Avrupa’ya tıpkı vakitte eski Sovyet ülkelerine açılan kapı manasına da geldiğini vurgulayan Göçmen, Çin’in Rusya kadar olmasa da uzun ve güvenlik tasalarının eksik olmadığı hududuna işaret etti:
“Çin için şöyleki bir değeri daha var. Çin, eski Sovyetler üyesi ülkelere buradan açılıyor, buradan ticaret yapıyor. O denli ki Korgaz’dan geçen malların yüzde 80’i eski Sovyetler ülkelerine gönderiliyor. Tam kapasite çalıştığında olağanda ticaretinin yüzde ikilik kısmı Avrupa’ya gitmiş olacak. Avrupa açısından daha farklı kanalları var. Ancak Orta Asya’ya ulaşmak için eski Sovyetler ülkelerine ulaşmak için de bu derece kıymetli bir yer. Çin’in Jenerasyon ve Yol projesini duyurduğu fakat bununla birlikte birinci özgür ticaret bölgesini kurduğu da bölge. Hem batıya açılıyor birebir vakitte eski Sovyetler ülkeleriyle ticaretini geliştiriyor. 1700 kilometrelik bir hudut. Geçtiğimiz günlerde Çin Küresel Times’da bir makale vardı, bir profesör şunu soruyor. ‘Buradaki istikrarsızlık Uygur’daki Doğu Türkistan hareketini güçlendirebilir mi ya da onları kışkırtabilir mi, varsayım edilemez durumda’ diyor. Çin ve Kazakistan uzun bir hududa sahip ve etnik olarak da karışık. Örneğin, 100 bin Kazak kökenli bir daha Kazakistan’a transfer olmuştu. Etnik manada da bir iç içe geçmişlikten bahsediyoruz, her ne kadar Rusya üzere olmasa da sonda denetim, güvenlik tedbiri var. Çin de güvenlik manasında bundan tasa ediyor olabilir.”
‘Çin, Rusya ve KGAÖ’nün baskın rolünden mutlu oldu; Tokayev Sovyet diplomatı ve akıcı Çince konuşan bir isim’
Göçmen’e bakılırsa Kazakistan olaylarında Rusya’nın ve KGAÖ’nün daha baskın rolünden Çin şad oldu. ‘Gerçekçi’ Çin siyasetinin senelerca Sovyetler Birliği üyesi olmuş, dünyanın en uzun ikinci sonuna sahip ülkelerindeki durum ve nüfus istikrarlarını dikkate alacağını belirten Göçmen, Kazak önderi Tokayev’in de eski bir Sovyet diplomatı olarak Pekin’de nazaranv yaptığını ve akıcı Çince konuştuğunu ekledi:
“Kazakistan olaylarında Rusya’nın daha fazla baskın rolünü gördük ve aslında Çin de bundan mutluydu. KGAÖ’nün burada rol alması ve Rusya’nın bu sıkıntıda altının çizilmesi bence Çin tarafınca da epey anlaşılabilir. Çin gerçekçi bir ülke. 55 yıl Sovyetler Birliği üyesi olmuş, dünyanın en uzun ikinci milletlerarası sonu varken 7644 kilometre de Rusya ile hududu olan bir ülkeden bahsediyoruz. Bundan 50 yıl evvel Kazakistan’daki Rus popülasyonu yüzde 43’tü, Kazak nüfusundan bile fazlaydı. Rusya’nın buraki hassasiyetleri de Çin açısından daha anlaşılabilir. Çin’in en tezli projelerinden birini duyurduğu yer. Geçtiğimiz seneye nazaran yüzde 14.5’luk bir artıştan bahsediyoruz. Devlet Lideri Tokayev de şöyleki bir isim; Sovyet diplomatı olarak Pekin’de bakılırsav yapan ve akıcı Çince konuşabilen bir önder. Buradan kalkıp da kendisiyle bu kadar uygun ilgilere sahip ticari manada ŞİÖ’nün üyesi bir ülkenin başkanını devirmek istemesi saçmalık diyebiliriz.”
‘Batılılar Orta Asya’da matruşka hegemonyası diyor; Rusya, Çin ve 5 eski Sovyetler ülkesi birbiriyle iç içe geçmiş durumda’
Göçmen, Kazakistan sorunlarının Rusya ve Çin’i karşı karşıya getirebileceği yolundaki telaffuzlarının Batı propagandası olduğu görüşünde. “Rusya, Çin ve 5 eski Sovyetler üyesi ülkeler birbiriyle iç içe geçmiş durumda” anımsatmasını yapan Göçmen, Beijing idaresinin Rusya’nın KGAÖ üzerinden istikrar sağlamasına karşı çıkmayacağını söylemiş oldu. Göçmen, ŞİÖ’nün çerçevesinin milletlerarası terörizme karşı istihbarat paylaşımı odaklı olduğunu anımsattı:
“Aslında bunu daima Batı basınında okumak mümkün. WSJ bir makale yazdı, ‘Çin’in Kazakistan’daki yatırımları Rusya’nın müdafaa gücüne mi bağlı’ diye. Burada evvelar sıralaması var. Çin’in Rusya’nın oradaki varlığında ya da tarihi kökeninden rahatsız olması, Amerikan tehdidiyle kıyasladığınızda epey düşük bir ihtimal. Zira her ülke birbirinin nüfuz alanlarını, nereye kadar gidebileceğinin farkında. İki ülkenin buradaki birbirine meydan okuma ya da birbirinin ayrılıklarının ortaya çıkma tecrübesi olmadı. Batılıların kullandığı bir terim var, ‘Orta Asya’da matruşka hegemonyası’ deniyor; Rusya, Çin ve beş eski Sovyetler Birliği üyesi ülke birbiriyle iç içe geçmiş durumda. Bunları iç içe geçiren şey de bölgedeki güvenlik eksenli yaklaşım. ötürüsıyla Çin, Rusya’nın orada KGAÖ üzerinden bir istikrar sağlamasına karşı çıkmayacaktır. ŞİÖ ise geçtiğimiz senelerda olduğu üzere biraz daha istihbarat paylaşımı ve memleketler arası terörizm aksisi etkinliklerden ibaret. Örneğin Hindistan da buranın üyesi, Pakistan da. Biraz daha siyasi boyutu da olan bir birlik. ötürüsıyla KGAÖ ile ŞİA’nın yaklaşımları ve işlevleri farklı. Kazakistan’ın da birinci etapta KGAÖ’yü vazifeye çağırması da bu bağlamda anlaşılabilir.”
‘Kazakistan idaresi de durumu gördü ki acil düzenlemelere gitti’
Kazakistan’da huzursuzluğun niçinleri olduğunu, aksi biçimde hiç bir gücün manipüle edemeyeceğini lisana getiren Göçmen, liderliğin acil düzenlemelerinin durumun anlaşıldığına işaret olduğu görüşünde:
“Gerçekten de derin toplumsal eşitsizliklerin olduğu bir coğrafyadan bahsediyoruz. Şayet toplumda bu biçimde bir rahatsızlık yoksa hiç bir güç siyasi ortamı manipüle edemez. Bunun üzerinde durmakta da yarar var. Kazakistan da bunun bu biçimde olduğunu görüyor ki ivedilikle düzenlemelere gitmiş durumda. Milletvekilleri artık artırım almayacak, doğal gazdan elde edilen gelir halka daha farklı sistemler yoluyla paylaştırılacak. Artırımlar geri çekilmişti. Bunu bir anekdot olarak eklemekte yarar var.”
‘ABD’nin Çin ve Rusya ortasında karışıklık yaratabilecek olma iletisi var lakin karşı taraf da epey seri müdahale etti’
Göçmen, Kazakistan olaylarında ABD’nin Rusya ve Çin ortasında kaos yaratma potansiyeline dair ileti vermiş olabileceğini de belirtirken, buna karşılık Rusya’nın da hayli seri formda hareket ederek işleri yoluna sokmuş göründüğünü lisana getirdi:
“Bence burada iki bildiri var: Birincisi, Afganistan çekilen Amerika bir ileti vermiş oldu; şayet bunun ardında var ise, ki nitekim de aksiyonlarda rol alan şahısların toplumsal medyada paylaşımlarına baktığımızda görülüyor. Hareketlerin başında olduğunu tez eden kişi Ukrayna telefon numarası veriyor. Bu fazlaca açık bir biçimde öteki ülkeler tarafınca destekleniyor. Bir ileti vermiş oluyor Amerika. Çin ve Rusya’nın ortasındaki bir ülkede düzensizlik yaratabilecek potansiyele sahip, Orta Asya’dan çekilirken yakarak çekilme gücüne sahip olduğunu gösteriyor. Lakin bir o kadar değerli bildiri da göz açıp kapayıncaya kadar, yani milletlerarası toplumun tartışmasına fırsat verilmeyecek kadar kısa bir müddetde olayların halledilmesi. Daha televizyonlarda Rus askerlerin girmesi ne kadar yanlışsız diye tartışılırken KGAÖ’nün çekilmeye başlayacağı haberleri okuyoruz. Çok seri halde müdahale ettiler ve epey seri halde işleri şu an itibariyle yoluna koymuş gözüküyorlar.”
‘Çin ve Rusya’nın siyasi virüslerle gayretinin daha koordineli yürüyeceğini öngörmek mümkün’
Göçmen, Kazakistan daha sonrası Rusya ve Çin’in, mümkün istikrarsızlık teşebbüslerinin üzerinde düşünecekleri ve ‘siyasi virüslerle’ daha koordineli gayret yürüteceklerini öngörmenin mümkün olduğu yorumu yaptı:
“Burada Çin ve Rusya da bunun üzerine düşünecektir. Zira Çin’in global düşünü dünyaya duyurduğu hür ticaret alanı Korgaz üzere eski Sovyet cumhuriyetlerine açıldığı, büyük ölçülerde ticaret yaptığı gaz mutabakatları var. Bir ülkeyle nasıl kaostan çıkabildiğini görmüş oldu. Bu Çin için de keza o denli. 94’ten beri KGAÖ’nün üyesi olan önemli manada Rus popülasyonunun yaşadığı ve Sovyetlerden kalan mirasın bakılırsace devam ettiği bir ülkede düzensizliğin çıkabildiğini iki taraf da gördü. 2021’den beri vurgulanan siyasi virüslerle uğraşın daha koordineli halde yürüyeceğini öngörmek mümkün diye düşünüyorum.”
Haber Sitelerinden Alıntı Yapılmıştır.
Kazakistan‘da LPG artırımları ve ekonomik sorunlarla başlayan lakin Devlet Lideri Kasım Cömert Tokayev idaresinin artırımları geri alarak tedbirleri devreye sokmasına karşın silahlı isyana dönüşen olaylar teskin olurken, bu ülkeyle bir daha uzun bir hududa sahip Çin’in hali dikkat çekti.
Global planda ekonomik olarak ABD’yi zorlayan Asya’nın en değerli gücü olan Çin, protestolar karşısında Tokayev idaresine dayanak verirken, olayların art planına dair Çin idaresinden tespitler de Rusya’yla emsal oldu. Çin önderi Şi Cinping, Tokayev’i arayarak dayanaklarını söz ederken, Çin ve Rusya dışişleri bakanları Vang yi ile Sergey Lavrov da gelişmeleri ayrıntılı halde kıymetlendirdi
Çin’in kıymetli ekonomik ortağı olan Kazakistan’daki gelişmeler karşısındaki tavrı ve verdiği iletileri gazeteci ve muharrir Gökhun Göçmen ile konuştuk.
‘Çin Dışişleri ABD’li STK’ların Kazakistan’a akıttığı paralara atıf yaptı’
Gökhun Göçmen’e bakılırsa, temkinli tavrıyla bilinen Çin diplomasisi Kazakistan’daki gelişmelere seri reaksiyon verdi. Çin liderliğinin açıklamalarının Rusya ile birebir çizgide olduğunu belirten Göçmen, ABD ve Batı kaynaklı renkli ihtilal ve kalkışmalara geçit verilmeyeceğinin vurgulanmasına dikkat çekti. Göçmen Çin Dışişleri’nin ABD’li STK’ların Kazakistan’a akıttığı paralara atıf yaptığını eklerken, Çin olayları başından beri Batı ya da ABD takviyeli kalkışma olarak gördüğünü lisana getirdi:
“Çin genelde dış siyasette bu olaylar meydana geldiği vakit biraz daha temkinli yaklaşır ya da süreci izlemeye uğraş eder. Ama Kazakistan konusunda pek seri cevaplar verildiğini görüyoruz. Sırasıyla Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi ve Çin Dışişleri sözcüleri açıklamalar yaptı. En net açıklama da Çin Devlet Lideri Şi Cinping’den geldi. Milletlerarası kamuoyunda KGAÖ’nün çağrılması ya da göstericilere müdahale edilmesi mevzuları tartışılır, aksiyonların sebebi ele alınırken Şi Cinping, ‘Önlemler vaktinde alındı. Sorumlu bir devlet liderliği görüyoruz’ diyerek Kazakistan liderliğine teşekkür etti. En değerli nokta şu oldu. Çin’in renkli ihtilallere, kalkışmalara karşı olduğunun altını çizdi. Bu açıklamayı Rusya başkanı Putin’den de görüyoruz. O da açık bir biçimde renkli ihtilal senaryolarına müsaade vermeyeceklerini söylemiş oldu. Dışişleri sözcüsü Hua Chunying bu hususa biraz daha açıklık getirdi. Kazakistan’da 16 bin kadar ABD Batı dayanaklı sivil toplum örgütünün bulunduğunu söylemiş oldu. ‘Bunlar içinde Ulusal Demokrasi Vakfı (NED), son 2 yılda Kazakistan bağışlarını ikiye katladı’ dedi, yalnızca 2020’de 1.8 milyon dolarlık yardım yapıldığını da kamuoyuna iletmiş oldu. bu biçimde şunu söylemek mümkün. Çin bu olayları başından beri Batı ya da ABD’nin desteklediği bir kalkışma olarak görüyor.”
‘Siyasi virüslere karşı bir arada hareket edecektir argümanı renkli kalkışmalar için de geçerli’
Göçmen, Çin basınında Kazakistan’daki ekonomik dengesizliklere yapılan atıflar ve tahlillerin eksik olmadığını belirtirken, Pekin’in sıkıntıya bakışının güvenlik eksenli olduğunun altını çizdi. Göçmen, Çin liderliğinin geçen yıl Rusya ile birlikte ‘siyasi virüslere karşı bir arada hareket edeceği’ argümanlarını ortaya koyduğunu anımsatırken, bunun iki ülke ve komşularında kalkışma beklentisinden kaynaklandığını lisana getirdi:
“Ancak Küresel Times üzere Çin’in önde gelen İngilizce yayın yapan gazetelerine baktığımızda da Kazakistan’da toplumsal istikrarsızlığa yol açabilecek bir ekonomik dengesizlik olduğu da söylenmişti. Renkli ihtilallerden yola çıkarak ‘Çin ve Rusya’nın ortak paydası’ dedik. Bunun net halde altını çizdiler. Biraz daha geriye gittiğimizde Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi’nin geçtiğimiz sene Çin’in en değerli aktifliği ‘iki toplantı’ sırasında yaptığı yıllık basın toplantısı var. Burada ‘Rusya ve Çin siyasi virüslere karşı birlikte hareket edecektir’ dedi. Bu bizim literatürümüze giren yeni bir kavramdı. Bunu kamuoyunda da tartışmaya çalışmıştık. Siyasi virüsü biraz daha yeni tip koronavirüs bağlamında ele almıştı. Lakin renkli kalkışmalar ihtarında da bulunmuştu. Buna işaret olarak da aklımıza o devirler Hong Kong’daki şovlar biraz daha sönümlenmişti, Rusya’da da Navalnıy protestoları vardı. İşin daha geniş boyutunda iki ülkenin bilhassa kendi komşularında bir kalkışma beklentisi içerisinde olduklarını konuşmalarından anlayabiliyoruz. ötürüsıyla Çin’in bu sıkıntıya bakış açısı güvenlik eksenli bir yaklaşım ve bunun ardında bilhassa batının, ABD dayanaklı güçlerin olduğuna yer bırakmayacak biçimde göndermelerde bulunuyorlar.”
‘Üç şeytani güç; terörizm, dini aşırılıkçılık ve ayrılıkçılık olarak betimleniyor’
Göçmen, Çin Dışişleri Bakanı Vang’ın ‘üç şeytani gücü’, ‘terörizm dini aşırılıkçılık ve ülkeleri parçalayabilecek ayrılıkçılık’ olarak gördüğünü belirtirken, bu tahlillerde ABD’nin izlediği siyasi, ekonomik ve güvenlik siyasetlerinin tesirli olduğunu vurguladı:
“Vang Yi üç şeytani gücü şöyleki tanımlıyor: Terörizm, dini aşırılıkçılık ve ülkeleri parçalamaya hakikat gidecek bir hudut ayrılıkçılığı olarak betimliyor. Amerika burada neyi murat ediyor? Bunu anlamak için üç noktaya göz atılmalı; izlenen siyasetlerin siyasi, ekonomik ve güvenlik boyutları. Siyasi manada bu desteklediği sivil toplum örgütleri aracılığıyla bir rejim değişikliği istiyor olabilir. Bunun emsal senaryolarını Ukrayna başta olmak üzere bir epey ülkede gördük. Çin Dışişleri tarafınca söylenen ABD’nin Kazakistan ortasında sivil toplum örgütlerine yaptığı yatırımları tırnak içine alabiliriz. NED’in Amerikan haber alma teşkilatı CIA ile olan irtibatları var, ötürüsıyla bu örgütleri tırnak içine almamızda yarar var. Siyasi manada bunu görüyoruz. İki ülkenin bilhassa siyasi virüsler teriminin altını çizmesi de bu bağlamda değerlendirilmeli.
‘Kazakistan Çin’in global projesinin başladığı yer, Korgaz Çin’in Batı’ya açıldığı yer’
Gökhun Göçmen, Kazakistan’ın Çin’in global projesi açısından değerini anlatırken, Çin önderi Şi’nin 2013’te Jenerasyon ve Yol teşebbüsünü milletlerarası topluma Sultan Nazarbayev Üniversitesi’nden duyurmuş olduğunu anımsattı Çin’in Kazakistan’la aşağı üst birbirine denk ticari bağlantılarına vurgu yapan Göçmen, bilhassa iki ülke sonundaki Korgaz bölgesine işaret etti. Korgaz’ın dünyanın en büyük iç kara limanlarından birisi olarak Jenerasyon ve Yol’un ne kadar ihtiraslı bir proje olduğunu ortaya koyduğunu söyleyen Göçmen, Brookings Enstitüsü’nün ‘hiçliğin ortasındaki yer’ diye tanım ettiği Korgaz’ın Çin’in Batı’ya açılan üssü olduğunu lisana getirdi:
“Kazakistan aslında Çin’in global projesinin başladığı yerdi. 2013’te Sultan Nazarbayev Üniversitesi’nde Şi bir konuşma yaparak Nesil ve Yol’u burada milletlerarası topluma duyurmuştu. 23 milyar dolar bir karşılıklı ticaret var. Bu ortada ortadaki makas da fazlaca açık değil. Örneğin Çin 12.5 milyar dolarlık bir ihracat yaparken bir daha Kazakistan’dan 10.5 milyar dolarlık bir mal alıyor. Bu manada da kıymetli. Yalnızca 2020 içinde Çinli şirketler 19.2 milyon dolarlık yatırım yaptı. Çinli şirketler tarafınca 2023’e kadar 24.5 milyon dolarlık daha yatırım bekliyor. 2013, Çin’in global projesini dünyaya duyurduğu tarihti. Bu noktada Korgaz denilen bölge fazlaca değerli. Şahsen bu bölgeyi inceleme fırsatı buldum. Çin-Kazakistan sonuna da gittim. Çinli yetkililerin ısrarla götürmek istediği noktalardan biriydi. Zira Jenerasyon ve Yol’un ne kadar tutkulu ve ihtiraslı bir proje olduğunu da burada açıklamışlardı. Dünyanın en büyük iç kara limanlarından birisi olarak geçiyor. Konteynerlerin olduğu bir bölge. 2019’da 180 bindi konteyner sayısı. Yetkililer 2023’e kadar burada 500 bin konteynerlik bir alan inşa edecek. Çin’in batıya açılan istikameti pozisyonunda Korgaz. Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nin devamında Kazakistan hududu başlıyor. Yaklaşık 1770 kilometre civarında olmalı. Bu kadar büyük bir huduttan da Çin batıya açılmak istiyordu. Burada Çin’in limanları da deniz yolu da havalimanları da var. Lakin karayolunun şu biçimde bir avantajı var. Deniz yolundan daha süratli hareket edebiliyor, havayolunda daha ucuz. Bu yüzden klasik nakliyeciliği da daha dışlamış değil. Amerika’nın ünlü Brookings Enstitüsü rapor yayımlamıştı, hiçliğin ortasındaki bir yer nasıl ana ticaret koridorlarından biri haline geldi diye. Gittiğimde sahiden bunu görmüştüm, hiçliğin ortasında üzere ve dünyada okyanuslara en uzak bölge olarak geçiyor, devasa bir bozkır. Fakat burada özgür ticaret bölgesi oluşturulmuş durumdaydı.
‘Çin eski Sovyet ülkelerine de buradan açılıyor’
Çin açısından Kazakistan’ın hem Avrupa’ya tıpkı vakitte eski Sovyet ülkelerine açılan kapı manasına da geldiğini vurgulayan Göçmen, Çin’in Rusya kadar olmasa da uzun ve güvenlik tasalarının eksik olmadığı hududuna işaret etti:
“Çin için şöyleki bir değeri daha var. Çin, eski Sovyetler üyesi ülkelere buradan açılıyor, buradan ticaret yapıyor. O denli ki Korgaz’dan geçen malların yüzde 80’i eski Sovyetler ülkelerine gönderiliyor. Tam kapasite çalıştığında olağanda ticaretinin yüzde ikilik kısmı Avrupa’ya gitmiş olacak. Avrupa açısından daha farklı kanalları var. Ancak Orta Asya’ya ulaşmak için eski Sovyetler ülkelerine ulaşmak için de bu derece kıymetli bir yer. Çin’in Jenerasyon ve Yol projesini duyurduğu fakat bununla birlikte birinci özgür ticaret bölgesini kurduğu da bölge. Hem batıya açılıyor birebir vakitte eski Sovyetler ülkeleriyle ticaretini geliştiriyor. 1700 kilometrelik bir hudut. Geçtiğimiz günlerde Çin Küresel Times’da bir makale vardı, bir profesör şunu soruyor. ‘Buradaki istikrarsızlık Uygur’daki Doğu Türkistan hareketini güçlendirebilir mi ya da onları kışkırtabilir mi, varsayım edilemez durumda’ diyor. Çin ve Kazakistan uzun bir hududa sahip ve etnik olarak da karışık. Örneğin, 100 bin Kazak kökenli bir daha Kazakistan’a transfer olmuştu. Etnik manada da bir iç içe geçmişlikten bahsediyoruz, her ne kadar Rusya üzere olmasa da sonda denetim, güvenlik tedbiri var. Çin de güvenlik manasında bundan tasa ediyor olabilir.”
‘Çin, Rusya ve KGAÖ’nün baskın rolünden mutlu oldu; Tokayev Sovyet diplomatı ve akıcı Çince konuşan bir isim’
Göçmen’e bakılırsa Kazakistan olaylarında Rusya’nın ve KGAÖ’nün daha baskın rolünden Çin şad oldu. ‘Gerçekçi’ Çin siyasetinin senelerca Sovyetler Birliği üyesi olmuş, dünyanın en uzun ikinci sonuna sahip ülkelerindeki durum ve nüfus istikrarlarını dikkate alacağını belirten Göçmen, Kazak önderi Tokayev’in de eski bir Sovyet diplomatı olarak Pekin’de nazaranv yaptığını ve akıcı Çince konuştuğunu ekledi:
“Kazakistan olaylarında Rusya’nın daha fazla baskın rolünü gördük ve aslında Çin de bundan mutluydu. KGAÖ’nün burada rol alması ve Rusya’nın bu sıkıntıda altının çizilmesi bence Çin tarafınca da epey anlaşılabilir. Çin gerçekçi bir ülke. 55 yıl Sovyetler Birliği üyesi olmuş, dünyanın en uzun ikinci milletlerarası sonu varken 7644 kilometre de Rusya ile hududu olan bir ülkeden bahsediyoruz. Bundan 50 yıl evvel Kazakistan’daki Rus popülasyonu yüzde 43’tü, Kazak nüfusundan bile fazlaydı. Rusya’nın buraki hassasiyetleri de Çin açısından daha anlaşılabilir. Çin’in en tezli projelerinden birini duyurduğu yer. Geçtiğimiz seneye nazaran yüzde 14.5’luk bir artıştan bahsediyoruz. Devlet Lideri Tokayev de şöyleki bir isim; Sovyet diplomatı olarak Pekin’de bakılırsav yapan ve akıcı Çince konuşabilen bir önder. Buradan kalkıp da kendisiyle bu kadar uygun ilgilere sahip ticari manada ŞİÖ’nün üyesi bir ülkenin başkanını devirmek istemesi saçmalık diyebiliriz.”
‘Batılılar Orta Asya’da matruşka hegemonyası diyor; Rusya, Çin ve 5 eski Sovyetler ülkesi birbiriyle iç içe geçmiş durumda’
Göçmen, Kazakistan sorunlarının Rusya ve Çin’i karşı karşıya getirebileceği yolundaki telaffuzlarının Batı propagandası olduğu görüşünde. “Rusya, Çin ve 5 eski Sovyetler üyesi ülkeler birbiriyle iç içe geçmiş durumda” anımsatmasını yapan Göçmen, Beijing idaresinin Rusya’nın KGAÖ üzerinden istikrar sağlamasına karşı çıkmayacağını söylemiş oldu. Göçmen, ŞİÖ’nün çerçevesinin milletlerarası terörizme karşı istihbarat paylaşımı odaklı olduğunu anımsattı:
“Aslında bunu daima Batı basınında okumak mümkün. WSJ bir makale yazdı, ‘Çin’in Kazakistan’daki yatırımları Rusya’nın müdafaa gücüne mi bağlı’ diye. Burada evvelar sıralaması var. Çin’in Rusya’nın oradaki varlığında ya da tarihi kökeninden rahatsız olması, Amerikan tehdidiyle kıyasladığınızda epey düşük bir ihtimal. Zira her ülke birbirinin nüfuz alanlarını, nereye kadar gidebileceğinin farkında. İki ülkenin buradaki birbirine meydan okuma ya da birbirinin ayrılıklarının ortaya çıkma tecrübesi olmadı. Batılıların kullandığı bir terim var, ‘Orta Asya’da matruşka hegemonyası’ deniyor; Rusya, Çin ve beş eski Sovyetler Birliği üyesi ülke birbiriyle iç içe geçmiş durumda. Bunları iç içe geçiren şey de bölgedeki güvenlik eksenli yaklaşım. ötürüsıyla Çin, Rusya’nın orada KGAÖ üzerinden bir istikrar sağlamasına karşı çıkmayacaktır. ŞİÖ ise geçtiğimiz senelerda olduğu üzere biraz daha istihbarat paylaşımı ve memleketler arası terörizm aksisi etkinliklerden ibaret. Örneğin Hindistan da buranın üyesi, Pakistan da. Biraz daha siyasi boyutu da olan bir birlik. ötürüsıyla KGAÖ ile ŞİA’nın yaklaşımları ve işlevleri farklı. Kazakistan’ın da birinci etapta KGAÖ’yü vazifeye çağırması da bu bağlamda anlaşılabilir.”
‘Kazakistan idaresi de durumu gördü ki acil düzenlemelere gitti’
Kazakistan’da huzursuzluğun niçinleri olduğunu, aksi biçimde hiç bir gücün manipüle edemeyeceğini lisana getiren Göçmen, liderliğin acil düzenlemelerinin durumun anlaşıldığına işaret olduğu görüşünde:
“Gerçekten de derin toplumsal eşitsizliklerin olduğu bir coğrafyadan bahsediyoruz. Şayet toplumda bu biçimde bir rahatsızlık yoksa hiç bir güç siyasi ortamı manipüle edemez. Bunun üzerinde durmakta da yarar var. Kazakistan da bunun bu biçimde olduğunu görüyor ki ivedilikle düzenlemelere gitmiş durumda. Milletvekilleri artık artırım almayacak, doğal gazdan elde edilen gelir halka daha farklı sistemler yoluyla paylaştırılacak. Artırımlar geri çekilmişti. Bunu bir anekdot olarak eklemekte yarar var.”
‘ABD’nin Çin ve Rusya ortasında karışıklık yaratabilecek olma iletisi var lakin karşı taraf da epey seri müdahale etti’
Göçmen, Kazakistan olaylarında ABD’nin Rusya ve Çin ortasında kaos yaratma potansiyeline dair ileti vermiş olabileceğini de belirtirken, buna karşılık Rusya’nın da hayli seri formda hareket ederek işleri yoluna sokmuş göründüğünü lisana getirdi:
“Bence burada iki bildiri var: Birincisi, Afganistan çekilen Amerika bir ileti vermiş oldu; şayet bunun ardında var ise, ki nitekim de aksiyonlarda rol alan şahısların toplumsal medyada paylaşımlarına baktığımızda görülüyor. Hareketlerin başında olduğunu tez eden kişi Ukrayna telefon numarası veriyor. Bu fazlaca açık bir biçimde öteki ülkeler tarafınca destekleniyor. Bir ileti vermiş oluyor Amerika. Çin ve Rusya’nın ortasındaki bir ülkede düzensizlik yaratabilecek potansiyele sahip, Orta Asya’dan çekilirken yakarak çekilme gücüne sahip olduğunu gösteriyor. Lakin bir o kadar değerli bildiri da göz açıp kapayıncaya kadar, yani milletlerarası toplumun tartışmasına fırsat verilmeyecek kadar kısa bir müddetde olayların halledilmesi. Daha televizyonlarda Rus askerlerin girmesi ne kadar yanlışsız diye tartışılırken KGAÖ’nün çekilmeye başlayacağı haberleri okuyoruz. Çok seri halde müdahale ettiler ve epey seri halde işleri şu an itibariyle yoluna koymuş gözüküyorlar.”
‘Çin ve Rusya’nın siyasi virüslerle gayretinin daha koordineli yürüyeceğini öngörmek mümkün’
Göçmen, Kazakistan daha sonrası Rusya ve Çin’in, mümkün istikrarsızlık teşebbüslerinin üzerinde düşünecekleri ve ‘siyasi virüslerle’ daha koordineli gayret yürüteceklerini öngörmenin mümkün olduğu yorumu yaptı:
“Burada Çin ve Rusya da bunun üzerine düşünecektir. Zira Çin’in global düşünü dünyaya duyurduğu hür ticaret alanı Korgaz üzere eski Sovyet cumhuriyetlerine açıldığı, büyük ölçülerde ticaret yaptığı gaz mutabakatları var. Bir ülkeyle nasıl kaostan çıkabildiğini görmüş oldu. Bu Çin için de keza o denli. 94’ten beri KGAÖ’nün üyesi olan önemli manada Rus popülasyonunun yaşadığı ve Sovyetlerden kalan mirasın bakılırsace devam ettiği bir ülkede düzensizliğin çıkabildiğini iki taraf da gördü. 2021’den beri vurgulanan siyasi virüslerle uğraşın daha koordineli halde yürüyeceğini öngörmek mümkün diye düşünüyorum.”
Haber Sitelerinden Alıntı Yapılmıştır.